“Eigenlijk weten we nog niet zo veel over het geheugen. Vroeger dachten we dat het geheugen op één bepaalde plek in de hersenen zetelde, maar dat blijkt niet zo te zijn. Het is een functie die overal in de hersenen is te vinden. Hét geheugen bestaat dus eigenlijk niet; er zijn verschillende geheugens voor verschillende dingen. Een jeugdherinnering is wat anders dan een rijtje vreemde woorden uit je hoofd leren of je herinneren waar je je sleutels hebt gelaten. Ga maar na: de meeste mensen kunnen zich gebeurtenissen uit hun leven goed herinneren, maar veel mensen vinden het moeilijk om namen te onthouden.”

“Of iedereen in aanleg dezelfde geheugencapaciteit heeft, is niet na te gaan. Wat we wel goed kunnen meten, is de capaciteit van het kortetermijngeheugen, waar we een beperkte hoeveelheid informatie een paar seconden tot enkele minuten kunnen opslaan. Mensen scoren gemiddeld een zeven, met een marge van vijf tot negen. Die verschillen in capaciteit van het kortetermijngeheugen zijn dus niet zo groot. Onderzoek heeft uitgewezen dat als je ergens veel van weet, je capaciteit om er nog meer van te weten te komen onbeperkt is. De capaciteit raakt niet vol, integendeel, het is makkelijk om er nog meer over te leren. Wil je bijvoorbeeld Duits leren en weet je al veel van de taal, dan leer je sneller.”

“Een goed geheugen is meestal een zegen, maar er zijn ook mensen die er last van hebben. Zo was er een vrouw in Amerika die zich alles herinnerde wat er sinds haar tiende jaar was gebeurd. Als je haar vroeg wat ze op 19 september 2004 had gedaan, dan zou ze bij wijze van spreken kunnen vertellen dat het die dag regende en dat ze bij haar neef was. Zij had daar last van. Al die herinneringen zaten haar in de weg, waardoor ze niet kon genieten van het nu. Er zijn meer mensen die dat hebben, maar zij kon het niet sturen, dat maakt het lastig. Maar ik vraag me af of je dat aan haar geheugen kunt wijten. Waarschijnlijk is het een combinatie van een goed geheugen en een dwangstoornis.” 

“Rond je twintigste gaat snel iets uit het hoofd leren je het beste af. Daarna wordt die functie minder, dat kunnen we meten. Maar in andere dingen word je beter als je ouder wordt: je vocabulaire en kennis breiden zich uit. Na een bepaalde leeftijd kan je geheugen wat minder worden. Ik vind dat de natuur dat mooi heeft geregeld: een kind van vijftien moet een taal of een beroep leren; een ouder mens hoeft niet veel meer te leren, maar kan zijn of haar ervaringen gebruiken en met jongere mensen delen.”

“Woordjes en feiten stampen moest vroeger, maar later werd het nut van dertig gedichten uit je hoofd leren in twijfel getrokken. In de jaren negentig van de vorige eeuw dacht men dat je om een taal te leren geen woordjes hoefde te stampen, maar geloofde men in ‘immersion’, volledige onderdompeling. Nu zijn we erachter dat stampen en uit het hoofd leren toch nodig is en door het gebruiken van de juiste technieken kán het nu ook. Mijn missie is om iedereen te laten weten dat het mogelijk is om je geheugen te trainen. Ik wil dat iedereen dat snapt en er de voordelen van ziet. In Aziatische landen wordt feitenkennis als iets positiefs gezien en wordt dat ook steeds populairder. Er zijn daar geheugenatleten die opleidingen hebben opgezet waar kinderen hun geheugen kunnen verbeteren, zodat ze op school

“Het uitgangspunt is dat ons geheugen voor beelden, ervaringen en locaties goed werkt. We gebruiken het echter niet bij het leren en onthouden. De beste techniek is om dingen die je wilt of moet leren te associëren met iets anders: je bedenkt er dus beelden bij en die beelden verbind je vervolgens aan locaties. Dit wordt ook wel de loci-methode of het geheugenpaleis genoemd. Laat ik als voorbeeld deze kamer nemen: opvallende elementen zijn het raam, de rode sofa, de televisie, de tafel en deze stoel. Op die vijf plekken projecteer ik een beeld dat me herinnert aan datgene wat ik wil onthouden. Als je bijvoorbeeld mijn voornaam wilt onthouden, dan kun je je voorstellen dat Boris Becker op de sofa zit. Als het in het echt zou gebeuren, vergeet je het nooit, maar het werkt ook als je het verzint. Bij elke plek in deze ruimte maak je een dergelijke associatie met een naam die je wilt onthouden. Als je daarna in gedachten de ruimte doorloopt, zul je je de namen makkelijk herinneren.”

“Daarvoor gebruik ik dezelfde methode: ik neem een route of locatie die ik goed ken in gedachten en geef beelden die ik associeer met de kaarten een plek op die route of in dat gebouw. Schoppen- acht is voor mij bijvoorbeeld een sneeuwpop: alle schoppenkaarten heb ik geassocieerd met natuur en de vorm van de acht doet aan een sneeuwpop denken. Als alle kaarten een plek op de route hebben gekregen, kan ik me de volgorde zonder veel moeite voor de geest halen. Mijn record is minder dan dertig seconden; als ik de volgorde van de 52 kaarten gedurende een halve minuut bestudeer, weet ik die daarna uit mijn hoofd. Het wereldrecord staat overigens op zestien seconden.”

“Dát deze technieken werken is duidelijk, maar hoe of waarom ze werken weten we niet. Daar wil ik meer over weten. Bovendien wil ik aantonen dat mensen die hun hersenen en geheugen blijven gebruiken, langer geestelijk gezond blijven. Door training bouw je cognitieve reserve op en maken je hersenen meer verbindingen en back-ups. Door de technieken te oefenen worden de verbindingen tussen je korte- en langetermijngeheugen sterker. Natuurlijk kun je als je ouder wordt een boodschappenlijstje gebruiken, maar probeer het uit je hoofd te leren met de geheugentechnieken. Je zult ontdekken dat je meer kunt dan je denkt en dat geeft een goed gevoel. Bij de kassa kun je het briefje alsnog even nalopen, want je wilt natuurlijk niet iets vergeten. Meer in het algemeen kunnen we stellen dat nieuwe dingen leren goed is. En dat kan van alles zijn: nieuwe mensen leren kennen, dansles, een muziekinstrument leren spelen.”

“Elizabeth Loftus, een Amerikaanse psycholoog en geheugenexpert, heeft daar interessant onderzoek naar gedaan. Daaruit blijkt dat je mensen zich iets kunt laten herinneren wat nooit is gebeurd. In het onderzoek werd ouders gevraagd naar vijf grappige voorvallen waar hun − inmiddels volwassen − kind bij was betrokken. Toen deze kinderen werden geconfronteerd met vier van die voorvallen én met een verzonnen geval, meenden zij − misschien na eerst ontkennen enerzijds en aandringen van de onderzoeker anderzijds − dat ook dat niet-gebeurde voorval echt was gebeurd. Het geheugen werkt dus niet als een camera die nauwkeurig registreert. Over het algemeen is het geheugen betrouwbaar, maar misleiding is mogelijk.”

“Je hersenen zijn een levend lichaamsdeel, dus wat goed is voor het lichaam is ook goed voor de hersen-en. Beweging en gezond eten zijn essentieel. Wat dat laatste betreft probeer ik zelf om meer groente te eten en niet elke dag vlees. Maar als ik op reis ben, bijvoorbeeld onderweg naar een congres of naar een geheugentoernooi, en ik moet op een vliegveld lang wachten, dan eet ik gerust ook een keer fastfood.” 

“Eerlijk gezegd wordt me nooit gevraagd om dat te doen. Maar in theorie zou ik het kunnen. In de praktijk laat ik het eerste deel van mijn presentatie vertalen en doe ik de eerste drie minuten uit mijn hoofd. Dan zijn mensen al aardig onder de indruk. Als ik een interview zou moeten geven over geheugentraining in een Europese taal, dan zou ik dat met een week voorbereiding en training kunnen doen. Ik leer sinds twee jaar Chinees en nu, na twee à drie uur leren per week, spreek ik het al aardig. En toen ik Nederlands begon te leren, heb ik een lijst met de duizend meest gebruikte woorden opgezocht en in een week uit mijn hoofd geleerd. Daar hoef je echt geen genie voor te zijn.”•

‘Af en toe nee
zeggen creëert
meer ruimte 
voor jezelf’

Waarom is het goed om nee te kunnen zeggen?

“Laat ik vooropstellen dat het goed is om rekening te houden met anderen. Zeker als ze dicht bij je staan, zoals vrienden en familieleden. Toch is het ook belangrijk om je eigen grenzen te bewaken. Anders laat je je leven bepalen door de behoeften, wensen en verwachtingen van anderen. Als je nooit nee durft te zeggen, kun je jezelf voorbijlopen, je eigen behoeften negeren. Af en toe nee zeggen creëert meer ruimte voor jezelf: wat wil ik, wat kan ik aan? Op z’n tijd nee zeggen is voor jezelf zorgen.”

Waarom is het goed om nee te kunnen zeggen?
“Om nee te kunnen zeggen, moet je jezelf echt kennen en eerlijk zijn over wie je bent. Wat zijn jouw wensen, verlangens, doelen? Wat heb jij nodig? Je kunt nee zeggen tegen een verzoek, dat is heel expliciet, maar je kunt ook nee zeggen tegen verwachtingen. Velen van ons laten keuzes in het leven beïnvloeden door de sociale context, door wat familie, de omgeving, de samenleving verwacht. Zo vroeg iemand mij laatst waarom ik eigenlijk geen vrijwilligerswerk deed. Ik antwoordde dat ik niet wist waar ik de tijd vandaan zou moeten halen naast mijn eigen bedrijf en een gezin met opgroeiende kinderen. Je hoeft niet overal aan mee te doen. De valkuil is dat je jezelf anders voortdurend tekort voelt schieten: want je moet er goed uitzien, een mooi huis hebben, een druk sociaal leven, hobby’s en een carrière. Terwijl je zelf het beste kunt bepalen wat je wilt, wat bij jou past en wat je leuk vindt.” 

Het idee van nee zeggen levert vaak stress op. Zelfs zoveel dat we ja zeggen, terwijl we eigenlijk nee bedoelen. Hoe komt dat?
“Bij het idee van nee zeggen slaat bij veel mensen de gedachtemolen op hol: wat gaat de ander denken, wat gebeurt er als ik nee zeg? Je wilt anderen niet teleurstellen. Vaak gebeurt dit uit loyaliteit of schuldgevoel. Vrouwen vinden het vaak lastiger om nee te zeggen dan mannen. Zij houden meestal wat meer rekening met gevoelens van anderen en onderlinge relaties. Zal die ander zich gekwetst voelen als ik nee zeg? Vinden ze me dan nog wel een goede dochter, moeder, zus? Houd op met dat gepieker en stap uit die gedachtemolen! En heb je toch ja gezegd terwijl je nee bedoelde, maak dan een pas op de plaats en reflecteer: wat kan ik hieruit leren? Hoe kan ik de volgende keer beter mijn grenzen bewaken?”

Wat kenmerkt iemand die goed nee kan zeggen?

“Sommige mensen hebben er geen enkele moeite mee. Ik denk meteen aan mijn eigen puberkinderen. Voor hen is nee zeggen een principiële kwestie. Dat hoort bij het puber zijn, dwars zijn, ertegenin gaan. Maar voor de meesten van ons gaat het bij nee zeggen vooral om de eigen gezondheid en het bewaken daarvan. Waar voel jij je goed bij? Hoeveel tijd heb je voor jezelf nodig en hoeveel slaap? Dat bepaalt hoeveel tijd je aan anderen kan besteden, wanneer je hen kan helpen en wanneer niet.” 

“Laat je niet overvallen en creëer ruimte bij jezelf om eerst te bedenken wat jij wilt. Vraag om tijd: ‘Kan ik er later op terugkomen?’ Je kunt het nee zeggen zelfs voor de spiegel oefenen. En wees niet te bang voor schuldgevoel. Dat is ook maar een gevoel dat weer voorbijgaat en dat jouw betrokkenheid bij anderen toont. Meer is het niet. Mensen zeggen vaak ja omdat ze een schuldgevoel vervelend vinden. Maar als je er niet in meegaat, kun je veel beslissingen nemen die beter passen bij wie jij bent. Bovendien is het niet alleen negatief voor de ander als je een keer nee zegt. Bijvoorbeeld als een collega jouw hulp vraagt die je eigenlijk niet wilt of kunt geven. Dat kun je uitleggen. Het kan voor die collega zelfs bevrijdend zijn omdat het hem of haar de ruimte biedt om zelf ook eens nee te zeggen.” 

Hoe leer je op een fijne manier nee te zeggen? 

Medicijnen
“De medische wereld is nog steeds op zoek naar betere medicatie voor migraine en clusterhoofdpijn. Genezen is erg lastig, maar bestrijden lukt steeds beter. Sinds circa 25 jaar zijn er triptanen, medicijnen die de hoofdpijn, misselijkheid en overgevoeligheid voor licht tegengaan. Ik verwacht dat er binnenkort medicijnen beschikbaar komen die mensen met heel hardnekkige vormen van migraine en clusterhoofdpijn kunnen helpen.”

Bezoek een arts
“Ik wil mensen met aanhoudende hoofdpijn op het hart drukken om naar een arts te gaan. Vaak gaan ze zelf dokteren en pijnstillers halen bij een drogist. Juist van pijnstillers kun je hoofdpijn krijgen! Dat kan al gebeuren bij een paracetamol per dag. Het geldt zowel voor aspecifieke pijnstillers zoals paracetamol en ibuprofen als voor specifieke medicatie zoals de triptanen. Hoe die hoofdpijn ontstaat, weten we niet precies. Als je langer dan tien dagen pijnstillers slikt, is het raadzaam om dit te bespreken met je arts.” •

Tips bij het nee zeggen

• Put jezelf niet uit in excuses, geef hooguit een goede reden. Dat is voldoende.
• Besluit om te leren vaker nee te zeggen. Ga het niet uit de weg en zie het als een uitdaging. 
• Pieker er niet te veel over. Doe het gewoon. Denk niet na over wat anderen van je zullen denken. En als je toch gaat piekeren, probeer je aandacht dan te richten op het hier en nu. Je zult zien hoe lonend het is om vaker nee te zeggen. 
• Vraag bedenktijd en bedenk wat jij wilt. Daarna kom je er bij de ander op terug.
• Laat je in je beslissing niet leiden door schuldgevoel. En bedenk dat dit gevoel ook weer voorbij zal gaan.
• Probeer het positieve ervan te zien: je creëert ook ruimte bij de ander. Die kan in de toekomst ook een keer nee zeggen en hoeft geen schuldgevoel te hebben omdat jij weer ja hebt gezegd.